„Było sobie zdjęcie” to cykl, w którym przyglądamy się historiom kryjącym się w fotografiach. Zdjęcia wyszukane ze zbiorów archiwów społecznych inspirują nie tylko do rozmowy o tym, co przedstawiają, lecz także o tym, co nie zmieściło się w kadrze.
Kto fotografował i w jakich okolicznościach? Co wydarzyło się przed zrobieniem zdjęcia, w trakcie i po sfotografowaniu – jakie były losy zdjęcia, czy przeleżało zakurzone na czyimś strychu, czy wisiało w centralnej części domu oprawione w ramę?
Nowe odcinki w każdy poniedziałek od października do grudnia 2024 roku ok. godz. 11.30 w radiowej Trójce.
Audycja, prowadzona przez Michała Matusa, powstaje we współpracy Centrum Archiwistyki Społecznej i Programu Trzeciego Polskiego Radia.
Odcinek 1.: „Rodzinne zdjęcie z puentą” (Muzyka Odnaleziona)
Bohaterką pierwszej audycji jest fotografia ze zbiorów Fundacji Muzyka Odnaleziona. Zdjęcie od razu przykuwa uwagę – dostrzegamy jego charakterystyczny element, białe „aureole” spowijające głowy dwóch postaci z prawej strony. To zdjęcie rodzinne, pochodzące z białoruskiej wsi z lat 20.–30. Czym są tajemnicze białe szale? Kim są osoby ze zdjęcia i co mają wspólnego z muzyką wiejską?
O zdjęciu z pasją i zaangażowaniem opowiada Andrzej Bieńkowski, który wraz z Małgorzatą Bieńkowską prowadzą Fundację Muzyka Odnaleziona i ocalają dawne historie.
Odcinek 2.: „«Zapis socjologiczny» z Sosnowca. Fotografia Zofii Rydet” (Fundacja im. Zofii Rydet)
Dość obszerny pokój, na uwagę zwraca kobieta, dwa fotele bujane i menażeria dekoracyjna w tle. W „Zapisie socjologicznym” Zofia Rydet fotografowała swoich bohaterów we wnętrzach ich domów, w przestrzeniach najbardziej dla nich „reprezentacyjnych” czy w jakiś sposób ciekawych. Dziesiątki tysięcy negatywów ukazują tę samą, lub bardzo podobną, kompozycję – ludzie pośród ich rzeczy.
Gościnią Michała Matusa była Zofia Augustyńska-Martyniak, która opiekuje się spuścizną fotografki.
Odcinek 3.: „Trzech panów i trzy psy: zdjęcie z historią w tle” (Psie Archiwum Społeczne)
Widzimy je na wielu zdjęciach archiwalnych, ale indeksy i opisy nie zawsze uwzględniają, że na fotografii obok ludzi znajdują się także psy.
„Okazało się, że współczesne półki są puste, jeśli chodzi o wiedzę dotyczącą psiej przeszłości. Bardzo bogate okazały się natomiast archiwa sprzed II wojny światowej. Psie Archiwum Społeczne zbiera rozproszone ślady i tropy z psiej przeszłości, z naciskiem na okres II RP, kiedy nastąpił rozkwit wiedzy, szkolenia i opieki nad psami w Polsce”.
Gościnią Michała Matusa była Paulina Bolinowska, pomysłodawczyni Psiego Archiwum Społecznego.
Odcinek 4.: „Broszka przy sercu” (Centralne Archiwum Pielęgniarstwa Polskiego)
Jedną z bohaterek tego odcinka jest Barbara Warda (1912–1999) – pielęgniarka pracująca w Warszawie, po wojnie zdecydowała się na studia lekarskie, całe życie związana z chirurgią. Na portalu Zbiory Społeczne znajdziemy nie tylko liczne zdjęcia uwieczniające jej pracę i życie codzienne, lecz także maszynopis życiorysu i wspomnień. Jednym ze zdjęć Barbary jest fotografia z oddziału chirurgicznego w czasie gipsowania nogi.
Jadwiga Gnich oprowadziła Michała Matusa po nieoczywistych i niezwykłych zbiorach Centralnego Archiwum Pielęgniarstwa Polskiego.
Odcinek 5.: Morwy w Milanówku (Miejska Biblioteka Publiczna w Milanówku)
Na zdjęciu widzimy dość dziwaczną drewnianą konstrukcją przypominającą nieco drabinę, płot albo dwuipółmetrowe sito. Do czego mogła służyć? I jak wiążą się z tym tytułowe morwy?
O tym, oraz o wykorzystaniu zbiorów gromadzonych w archiwum społecznym, opowiada Dawid Kosecki, zastępca dyrektora Miejskiej Biblioteki Publicznej w Milanówku.
Odcinek 6.: Obfitość przed katastrofą (Fundacja im. Zofii i Jana Włodków)
Dawna fotografia barwna była skomplikowana i trudna, pozwalała rozwijać nie tylko artystyczną stronę tego medium ale także wykorzystywać je w nauce. Jak z naukową fotografią wiąże się zdjęcia dziecka i dyni na wiklinowym fotelu? Jak potoczyła się historia fotografa i dziecka, które uwiecznił na zdjęciu?
Odcinek 7.: Wigilia w Himalajach (Fundacja Wielki Człowiek)
To naprawdę zdjęcie z 24 grudnia – tak jedną z Wigilii spędzał himalaista Jerzy Kukuczka. Był wówczas na trasie do bazy pod szczytem Dhaulagiri (8167 m n.p.m.); w czasie kolacji w jednym z nepalskich hoteli pozostawił na stole tradycyjny pusty talerz, a z magnetofonu odtworzył przywiezioną z kraju kasetę z kolędami.
Odcinek 8.: Lodziarnia Maksa Kravca – oficjalnie tylko dla Niemców (Miejska Biblioteka Publiczna im. Adama Asnyka w Trzebini)
W czasie wojny, Wanda Urlata pracowała w lodziarni, prowadzonej w okupowanym Krakowie przez Włocha, Maksa Kravca. Oficjalnie lodziarnia była „tylko dla Niemców”, jednak Wanda wspominała, że w rzeczywistości lokal odwiedzali także polscy partyzanci, przesiadując ukradkiem na zapleczu.
Odcinek 9.: Maluch Fabryka i Artystka (Fundacja Archeologia Fotografii)
Zaglądamy do zbiorów fundacji w poszukiwaniu historii związanej z serią zdjęć Danuty Rago, która poświęcona jest Fiatowi 126p – słynnemu Maluchowi produkowanemu w Polsce. Bogata kolekcja ma walory dokumentacyjne, reklamowe i artystyczne.
Odcinek 10.: „Przedwojenna Fotografistka” (Fundacja Fotografistka)
Kobieta malująca coś na skrawku papieru to Jadwiga Krygier (1907–1975). Fotografistka przedstawiona jest na zdjęciu w trakcie ręcznego kolorowania odbitek. Każdy detal ma tu znaczenie – w fascynujący sposób opowiada o nich gościni Michała Matusa, Katarzyna Gębarowska.
